Αρχαιότητα
Στους αρχαίους χρόνους στην Πιερία υπήρχε ομώνυμη πόλη μεταγενέστερη της Πιερίδας. Την μνημονεύουν μόνο οι Βυζαντινοί λεξικογράφοι Στέφανος Βυζάντιος και Σουΐδας και επομένως δεν είναι δυνατόν να ταυτιστεί με την Πιερίδα. [Παναγιώτης Αναγνωστοπουλος- Η αρχαία Ολυμπική Πιερία]. Ο πρώτος αναφέρει για πόλη σε ομώνυμο τόπο της Μακεδονίας και για τον πολίτη Πιεριώτη και Πιερίτη και αλλού για Πιερία η Μακεδονική. Ο δεύτερος αναφέρει την Πιερία, όταν κάνει λόγο για κάποιον ιστοριογράφο Κρίτωνα που καταγόταν από αυτή την πόλη. Δυστυχώς δεν διασώθηκε κανένα από τα πολλά έργα του Κρίτωνα και δεν υπάρχει καμία άλλη πληροφορία γι’ αυτόν.
Ο χρόνος και ο τόπος κτίσεως της πόλης αυτής μας είναι άγνωστος. Κατά τον Leake η θέση της Πιερίας ήταν το χωριό Σφίγκι (Στουπή).Ο Ν. Σχινάς στο οδοιπορικό του (1860) μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες για το Σπί. Ο Ελληνιστικός οικισμός της πλαγιάς (Παληόχωρας) γύρω από την Τούμπα ζει μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά και τα παλαιοχριστιανικά χρόνια.
Μία Πιερική πόλη ήταν και οι Ακεσαί ή Ακεσαμεναί. Είναι γνωστή σαν κτίσμα του Ακεσαμενού βασιλιά της Πιερίας. Ο Desdevises νομίζει ότι οι Ακεσαί και Ακεσαμεναί του Στεφάνου του Βυζαντίου είναι η ίδια πόλη και υποθέτει ότι βρίσκεται κοντά στο σημερινό χωριό Νέα Έφεσος (Σπή). Εδώ υπάρχει και ο λοφίσκος που κατά πάσα πιθανότητα είναι τύμβος των 25.000 Μακεδόνων νεκρών της μάχης της Πύδνας το 168 π.χ. Οι ταφικοί τύμβοι είναι από τους ελάχιστους και πλέον αξιόπιστους δρομοδείκτες, που διαθέτουμε. Ο L. Heuzey (1858) χαρακτηρίζει την τούμπα ταφικό τύμβο και η ύπαρξή της ένδειξη διέλευσης αρχαίου δρόμου.
Καταγραφή αρχαιοτήτων στην περιοχή του χωριού
- Μαρμάρινο άγαλμα φυσικού μεγέθους που παριστά Βασιλέα ή πολεμιστή.
- Ανάγλυφος πλάκα με πολλές επιγραφές [ Απόστολος Αρβανιτόπουλος 1912] στο Χωριό Σπί
- Νομίσματα [από τον 2ο και 1ο π.Χ. αιώνα] στη θέση Πάνω Χωριό (γύρω από την Τούμπα)
- Στη θέση ΄Άγιος Γεώργιος γύρω από το εξωκλήσι συγκεντρωμένοι δρόμοι και επιτύμβιες πλάκες.
Βυζαντινοί χρόνοι
Το Σπίγγη είναι ένας Βυζαντινός οικισμός στο κέντρο περίπου του σημερινού νομού Πιερίας. Ο οικισμός αυτός του 13ου -14ου αιώνα βρίσκονταν στην περιοχή του πάνω χωριού γύρω από τον ναό του Ιωάννου του προδρόμου (σήμερα εκεί μένουν οι πρόσφυγες της Νέας Εφέσου).
Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, το χωριό βρισκόταν στην πλαγιά της Τούμπας, με το όνομα «Παλιόχωρα». Αργότερα όμως και με παρέμβαση του τότε Δεσπότη, έφυγαν από αυτή την τοποθεσία επειδή στην περιοχή παρατηρούνταν μεγάλη παιδική θνησιμότητα και εγκαταστάθηκαν στον βάλτο.
Σύμφωνα με προφορικές μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής μετά την Παλιόχωρα το χωριό μετακινήθηκε σε μια τοποθεσία που βρίσκεται νοτιοδυτικά από τα σημερινά νεκροταφεία και ονομάσθηκε Μαύρο Μαντίλι. Επειδή υπήρχε πάλι αυξημένη θνησιμότητα μεταφέρθηκε στην θέση που είναι σήμερα. Στην περιοχή Μαύρο Μαντίλι έχουν βρεθεί από κατοίκους του χωριού Βυζαντινά πεντόλιρα.
Τουρκοκρατία
Κύριος του τσιφλικιού του Στουπιού [1795] είναι ο Μεχμέτ αγάς το κονάκι του οποίου σωζόταν στο κάτω χωριό έως το 1927-28. Από προφορικές πληροφορίες παλαιοτέρων κατοίκων αυτό βρισκόταν κοντά στα γραφεία του Γεωργικού Συνεταιρισμού Νέας Εφέσου. Δεν είναι βέβαιο αν το χωριό, συνιστούσε εξ αρχής τιμάριο. Σύμφωνα με τον Σπ. Π. Αραβαντινό το χωριό υπέπεσε σε καθεστώς τσιφλικίου του Αλή Πασά και των γιών του στις αρχές του 19ου αιώνα.
Ο περιηγητής Λεόν Εζέ αναφέρει το χωριό με την ονομασία Στουπί. Χαρακτηριστικά λέει ότι έχει 50 σπίτια, μια παλιά εκκλησία του Αγίου Προδρόμου, βρέθηκαν μνημεία από μάρμαρο και βυζαντινές επιγραφές.
Το Σπι, σύμφωνα με τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη, είχε 230 κατοίκους γύρω στο 1910. Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα το χωριό αποτελούνταν από 60 περίπου σπίτια και αριθμούσε περίπου 380 κατοίκους, που ασχολούνταν με τη γεωργία και κτηνοτροφία.
Το 1924 ήρθαν και εγκαταστάθηκαν γύρω από την Τούμπα η πρώτη ομάδα και το 1927 η δεύτερη ομάδα προσφύγων από την Έφεσο της Μ. Ασίας. Το 1926 το χωριό ονομάστηκε Στουπί. Στην απογραφή του 1928 στο Στουπί είχε 1051 κατοίκους.
Η Δεκαετία 1930-1940
Στη δεκαετία αυτή παρατηρείται τάση αυτονόμησης των γύρω από την Κατερίνη συνοικισμών και θεσμοθέτηση νέων οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Αυτή η διαδικασία θα συνεχιστεί εντονότερη κατά τις επόμενες δεκαετίες.
Ο Συνοικισμός Στουπί αναγνωρίστηκε σε ιδία ο Κοινότητα το 1931. Το 1953 πήρε το επίσημο όνομά του Νέα Έφεσος.
